زهرا؛نمود وحی آسمانی

زهرای مرضیه(سلام الله علیها)در همه مراحل زندگی کوتاه خویش در راه تحکیم بنیانهای نهال نورانی توحید کوشید و از همان دوران کودکی، ریاضت در راه اسلام را مشتاقانه بر خود هموار کرد و تا پایان زندگی نیز به این روش ادامه دادهو سرانجام از بارزترین مدافعان توحید در تاریخ اسلام و انسان شد.بخش عمده ای از حیات دختر پیامبر(ص) در عصری بود که خورشید رسالت فضای ظلمانی روزگار جهالت را بتدریج به عصر فضیلت و دیانت تبدیل کرده بود و مدینه النبی به مثابه بوستان فضیلت و حقیقت تلالویی شکوهمند داشت. همچنان که زهرا(س) در پدید آوردن عصر فضیلت و دیانت به پدر بزرگوارش کمک شایانی کرد، پس از رحلت جانسوز پدر نیز در حراست از دستاورد عصر رسالت شجاعانه کوشش کرد.

گر چه از نظر زمانی فعالیت حضرت فاطمه(س) در این دوره قسمت اندکی از حیات پرثمر ایشان را در برمی گرفت، ولی به دلیل حساسیت و شکوهمندی، این دوره از فعالیت آن بانوی یگانه از اهمیت فراوانی در تاریخ اسلام برخوردار است، به طوری که ایشان در اتحاد و انسجام مسلمانان در عصر خود بسیار تأثیرگذار بودند. 
همزمان با سالروز ولادت حضرت زهرای مرضیه(س) در زمینه نقش آن حضرت در اتحاد و انسجام مسلمانان با چند تن از کارشناسان گفتگویی انجام داده ایم. 
زهرا؛نمود وحی آسمانی 
سرزمین حجاز در دوران رسالت پیامبر(ص) شاهد تحولی شگرف در فرهنگ و تمدن بود. مسلمانان جزیرة العرب با عبور از دورانی که در تاریخ، داغ جاهلیت بر آن خورده، فرهنگ غنی و سرشار از کرامت و معنویت اسلام را تجربه می کردند.اما در این میان قرآن کریم و رسول گرامی(ص) گهگاه هشدارهایی به مسلمانان می دادند؛ هشدار نسبت به عقبگرد و بازگشت به جاهلیت، آیات کریمه نیز گاهی غیرمستقیم به مسلمین بیدارباش می داد... 
روشن است که در زمان جدایی پیامبر رحمت و هدایت از امت و محروم شدن مردم از وجود پرخیر و هدایت بخش حضرت که مانند مشعلی نور می پراکند و گرما می بخشد، دوران حساسی را پیش می آورد.ما شیعیان به حکم دستورات صریح خدا و رسولش نسبت به خاندان پیامبر(ص)، مودت و محبت ویژه ای داریم، اهل سنت نیز اهتمام زیادی نسبت به بزرگداشت اصحاب رسول خدا(ص) و حتی کسانی دارند که مدت کوتاهی به حضور آن حضرت رسیده اند. 
در این میان فاطمه(س) وظیفه و رسالت خود را در این عرصه جهانی نیکو فهمیده و دریافته بود. 
زهرای مرضیه(س) از جمله کسانی است که در همه مراحل زندگی خویش در راه تحکیم بنیانهای نهال نورانی توحید کوشید و در همه فراز و فرودهای عصر رسالت و پس از آن همراه پرشوری برای پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) بود.دکتر علی بیات، مدیر گروه تاریخ دانشکده الهیات دانشگاه تهران با اشاره به این که اسلام تحول عمیق و دیرپایی را در تاریخ بشر پدید آورد و سیمای فرهنگی، فکری، سیاسی، اجتماعی و تمدنی بخش گسترده ای از جهان را متحول ساخت می گوید: با ظهور اسلام جایگاه و حیات زن نیز دستخوش انقلاب و تحولی عمیق گردید و به زن از منظر صفات و ارزشهای الهی انسانی نگریسته شد. به عبارت دیگر اسلام تعریف و طرح جدیدی از هندسه وجودی زن ارایه کرد. 
وی می افزاید: معرفت و آگاهی، عبودیت و بندگی، مسؤولیت پذیری، کرامت و استقلال شخصیت، طهارت اخلاقی، خودشناسی و خودیابی و حضور آگاهانه در همه عرصه ها و صحنه های زندگی نیز افقهای تازه ای بود که اسلام پیش روی زن گشود. زنی که نه نماد فرهنگ تاریخی و اجتماعی خود، بلکه نمود خلاقانه وحی آسمانی و فرهیخته و ادب آموخته فرهنگ اسلامی و در عین حال سرچشمه جوشان و زلال معرفت بود که ذهن و ضمیر همواره پویان و تشنگان حقیقت فرهنگ اسلامی را سیراب می کند. 
دکتر بیات اضافه می کند: شخصیت زهرا(س) تنها به عنوان شخصیت زنی مسلمان، همچون دیگر زنان مسلمان مطرح نیست که اگر چنین بود قالب برساخته و برگرفته از فرهنگ جاهلی عرب بود، یعنی زنی اسیر جبر فرهنگی و اجتماعی تاریخ خود و ارزشها و سنتهایی که زن را در جامعه مردسالار عرب، به چشم کالا و کنیز می دید. این استاد دانشگاه ادامه می دهد: بنابراین فاطمه(س) یک الگو، یک نمونه و یک معیار است تا همه زنان و بلکه مردان مسلمان، عیار مسلمانی خود را پس از رحلت پیامبر(ص) با او بسنجند، یک مقیاس است تا ارزش مسلمانی خود و اعتقاد و پایبندی و التزام عملی خود را به آموزه های قرآنی و سنت نبوی پس از رحلت پیامبر(ص) با او اندازه گیری کنند. 
فاطمه(س) که خود رهروی پیامبر(ص) است، پس از پیامبر(ص) راهنماست تا راه مستقیم، در میان صدها بیراهه و کوره راه گم نشود. او که خود دختر پیامبر(ص) است و مادر امامان، نخستین مفسر اصل امامت و مدافع حریم ولایت است، آن هم در زمانی که اصل امامت مغفول در میان امت بود. خلاصه آن که فاطمه(س) حقیقت طریقت بود، طریقتی که از شریعت مایه می گرفت و به حقیقت راه می برد. 
فاطمه(س)؛ سیاستمداری در اجتماع
اتحاد از واژه های بنیادینی است که در فرهنگ دینی ما جایگاه ویژه ای دارد. در قرآن کریم، آیات فراوانی وجود دارد که خداوند در آن اهمیت اتحاد و همبستگی را برمی شمارد و مؤمنان را به این امر خطیر رهنمون می شود. با نگاهی به زندگی اندیشمندان اسلام درمی یابیم که آنها با ژرف اندیشی در آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و خاندان پاک او به این حقیقت دست یافته اند که ریشه بسیاری از نابسامانیهای مسلمانان در عرصه های گوناگون، تفرقه و چنددستگی است. 
کاملاً روشن است که آنچه می تواند جامعه اسلامی معاصر ما را از تفرقه برهاند، اتحادی است که تبیین عقلی و نقلی داشته باشد، به بیان دیگر اتحادی می تواند راهگشا باشد که محور آن قرآن کریم سنت پیامبر(ص) و سیره معصومان و اهل بیت(ع) باشد. امامان شیعه و حضرت زهرا(س) دخت پیامبر در اندیشه شیعی مقام بزرگی دارند. در اندیشه اهل سنت نیز دختر گرامی پیامبر(ص) از ارج و مقام والایی برخوردار است و امامان شیعه، عالمان و فقیهان بزرگ امت اسلام و یادگاران پیامبر(ص) به شمار می روند. از این رو هر دو گروه به دختر گرامی پیامبر(ص) احترام می گذارند، باید اذعان نمود که حضرت فاطمه زهرا(س) نقش بسیار مهمی در اتحاد اسلامی ایفا کرد که تاکنون کمتر به آن توجه شده است. 
وحدت از نگاه حضرت فاطمه(س) مؤلفه های خاصی دارد که درنگ هوشمندانه در آن حقایق بسیاری را آشکار می سازد. 
در باور فاطمه(س) اقامه برخی از اعتقادها در جامعه، آن جامعه را از تفرقه می رهاند، در مقابل زیر پا نهادن آنها مردم را از اتحاد دور و به تفرقه دچار می سازد. 
دکتر ستار عودی، مدیر گروه تاریخ تشیع دانشگاه امام صادق(ع) و عضو پژوهشی دایرة المعارف اسلام با اشاره به این که حضرت زهرا(س) نقش بسیار مهم و سرنوشت سازی در تاریخ بشریت دارند، به طوری که رفتار ایشان پس از 14 قرن هنوز هم می تواند بهترین الگو و سرمشق برای ما باشد می گوید: این بانوی بزرگوار، به جز نقشی که در خانه به عنوان همسر و مادر دارند، در جامعه نیز با شجاعت، شهامت، عزت و افتخار به عنوان یک سیاستمدار ظاهر شده و به دفاع از حریم ولایت و امامت می پردازند. 
وی می افزاید: انفاق فراوان به فقرا، کمک به پیامبر(ص) در جنگ احد، ایجاد نشاط معنوی در محیط زندگی پیامبر و... جلوه های گوناگون اتحادآفرین آن حضرت در زمان رسول خدا(ص) است، پس از رحلت پیامبر(ص) هم با ایراد خطبه های ارزشمند خود- یکی در روزهای آغازین پس از رحلت رسول خدا(ص) و دیگری قبل از شهادت - رسالتشان را در اتحاد و انسجام اسلامی ایفا کردند. 
دکتر عودی اضافه می کند: این بانوی بزرگوار در یکی از خطبه های خود مسلمانان را ید واحده می دانند و تأکید می کنند که ای مسلمانان در مقابل ظلم تسلیم نشوید، باید توجه داشت که در این خطبه معروف خطاب حضرت زهرا(س) به یک گروه خاص نیست، بلکه به همه می گویند، من آمده ام به شما بگویم که اگر اصول اسلامی را اکنون زیر پا بگذارید، در طولانی مدت نمی توانید به این اصول پایبند باشید. 
وی می افزاید: حتی آن حضرت در قسمتی از سخنانشان به مسلمانان می فرماید: هر کس از گفتن حق سکوت کند، شیطان لال است، به طور کلی ایشان در این خطبه سه مسأله مهم را به مسلمانان گوشزد میکنند: 1- در مقابل ظلم تسلیم نشوند 2- توهینها و حقارتها را نپذیرند 3- بر اصول اولیه ای که مبنایش اتحاد اسلامی است پایبند باشند. 
وی ادامه می دهد: در آن زمان بسیاری از انصار و مهاجرین سخنان ایشان را تأیید کردند، هر چند آن زمان چندان برای اعتراض یا تأیید خطبه ایشان مناسب نبود. مدیر گروه تاریخ تشیع دانشگاه امام صادق(ع) ادامه می دهد: این خطبه معروف بازگوکننده خطبه پیامبر(ص) در حجة الوداع است، در واقع در اینجا حضرت سخنگوی پدر بزرگوارشان هستند و بعدها امام حسین(ع) با تأسی به سیره مادر بزرگوارشان می فرمایند: اگر زندگی من با خواری باشد «هیهات من الذله»، و این همان خواری است که حضرت زهرا(س) می فرماید: بهتر است انسان در مقابل کفر بایستد حتی اگر موجب کشته شدنش شود. 
وی خاطرنشان می کند: بنابراین، این خطبه مبنی بر دفاع از حق مسلم انسانها و اتحاد و انسجام مسلمانان است و می تواند در عصر حاضر بهترین الگو برای مسلمانان باشد. دکتر محمدرضا جباری، عضو هیأت علمی گروه تاریخ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) می گوید: تمدن اسلامی را می توان از دو جنبه کیفی و کمی بررسی کرد که متأسفانه جنبه کیفی کمتر در مباحث تمدنی مورد توجه قرار می گیرد، در حالی که اگر از جنبه کیفی به تمدن اسلامی نگاه کنیم درمی یابیم که ائمه معصوم(ع) خط صحیح رسالت پیامبر(ص) را ادامه دادند زیرا بدیهی است که تفسیر و تأویل قرآن جز توسط معصومان(ع) که از آبشخور علوم الهی بهره مند هستند، امکان پذیر نیست، پس امامان معصوم نقش اساسی در ارتباط با تمدن دارند هر چند نام آنها به میان نیاید. 
وی می افزاید: با توجه به این نکته اگر به مجاهدتهای فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر(ص) و نقش ایشان در ترسیم یک مسیر واحد الهی برای امت اسلامی و دور کردن آنها ازتشعب و دوگانگی نگاه کنیم، می توانیم به جرأت بگوییم که فاطمه زهرا(س) نقش اصلی را در جنبه های کیفی تمدن اسلامی داشتند و اگر تلاشهای ایشان نبود، زمینه برای ادامه این راه توسط ائمه(ع) فراهم نمی شد، بنابراین تمام نقشهای علمی، آموزشی و تمدنی که امامان شیعه(ع) در طول سه قرن پس از حیات مادر گرامیشان داشتند، همه مرهون حرکت فاطمه(س) است. 
این استاد دانشگاه اضافه می کند: پس از رحلت پیامبر(ص) امت اسلام به دنبال خط صحیح می گشت و اگر وجود مبارک حضرت زهرا(س) نبود، امت اسلام در برابر انحرافاتی که پدید آمده بود، خط صحیح را نمی یافت و دچار سردرگمی می شد اما حرکت فاطمه(س) توانست امت را از این سردرگمی حفظ کند و برای کسانی که حقیقت طلب و هدایت خواه بودند، مسیر درست را ترسیم کنند، پس قطعاً حضرت زهرا(س) یکی از عوامل مهم انسجام بخش تمدن اسلامی در عصر خود بودند و در عصر حاضر نیز می توانند بهترین الگو برای مسلمانان باشند. 
فاطمه(س) را نمی شناسیم ! 
اما چگونه می توان این الگوی انسان ساز را به عنوان یک معیار و نمونه عملی سرلوحه خود قرار داد؟ دکتر بیات در پاسخ به این سؤال می گوید: بیشتر کسانی که به فاطمه(س) عشق و ارادت دارند و در ولادتش جشن می گیرند و در سالروز شهادت جان گدازش عزاداری می کنند و دهه ها برایش به پا می دارند، آگاهی درستی از نقش عظیم و انحراف ستیزی، شخصیت، سیمای تاریخی و اثر عمیق ایشان در تحولات پر دامنه تاریخ اسلام ندارند. 
وی می افزاید: از این تأسف بارتر نا آگاهی جوانان مسلمان، بخصوص دختران و زنان ما نسبت به شخصیت این بانوی بزرگوار است، زیرا نمی دانند که چگونه باید با ایشان پیوند و رابطه برقرار کنند. الگو و نمونه بودن ایشان را درک نکرده اند و الگو گرفتن و پیروی از ایشان را در منش و روش اخلاقی و معنوی، عبودیت و بندگی، خودسازی و خودآگاهی، معناگرایی، ایثار،شهادت، جهاد، ذکر، فکر، زهد و ساده زیستی و... درنیافته اند. نام او را می برند و بر فرزندان خود می نهند، اما کمترین شناختی از نامه افکار و اعمال و کارنامه زندگی اش ندارند، بارها طرف خطاب و سؤال جوانان بوده ام و هستم که امروزه شخصیت آن حضرت چگونه می تواند برای ما الگو و سرمشق باشد؟ او که در 1400 سال پیش زندگی می کرد و با واقعیات و مسایل دوره تاریخی خودش مواجه بوده و امروزه واقعیات و مسایل زندگی ما چیز دیگری است! 
این استاد دانشگاه اضافه می کند: وقتی با چنین سؤالها، ابهامها و سردرگمی هایی از سوی نسل جوان مواجه می شوم، بیش از آن که آنان را مقصر بدانم، تقصیر را متوجه اهل علم و متولیان امور معارف دینی و اسلامی می دانم که در شناساندن ابعاد شخصیتی آن حضرت به زبان فهم و نیاز نسل امروز کوتاهی کرده اند. 
دکتر عودی هم در این زمینه اظهار می دارد: هر چند به برکت انقلاب اسلامی بیداری و نهضتی در زمینه معارف اسلام به وجود آمد ولی این اقدامها برای روشن کردن سیره آن حضرت بسیار کم است. 
وی می افزاید: من به نویسندگان و هنرمندان توصیه می کنم که دید وسیعتری نسبت به این مسأله داشته باشند و اولاً ابعاد مختلف زندگی آن حضرت را در قالب فیلم و سریال به تصویر بکشند، دوم این که سیره ایشان را به زبان ساده و روان در کتابهایی جذاب به نسل جدید معرفی کنند. 
به مسؤولان نیز توصیه می کنم مؤسساتی را که در ارتباط با سیره آن حضرت فعالیت می کنند تقویت نمایند این استاد دانشگاه تأکید می کند: اگر مراکز تحقیقاتی و رسانه های ما مسؤولیت خود را به خوبی ایفا کنند خواه ناخواه القائات لطیفی به نسل جوان منتقل می شود و دیگر برای انتقال مفاهیم دینی به آنها نیازی به اجبار نیست. 
دکتر جباری هم می گوید: باید در ارتباط با معرفی سیره حضرت زهرا(س) به دو نکته توجه کرد؛ اول این که وقتی ما مقامات معصومین و اوج منزلت حضرت فاطمه(س) را معرفی می کنیم، برخی تصور می کنند که برای ما رسیدن به آن اوج امکان پذیر نیست، زیرا آنها صاحب جایگاهی فوق بشری هستند، در حالی که این تصور غلطی است که خود معصومین(ع) و حتی قرآن هم آن را رد می کند، قرآن کریم هم پیامبر(ص) را اسوه حسنه می داند، پس وظیفه ما این است که تا حد امکان خود را شبیه آنها کرده و به سمت آنان حرکت کنیم، زیرا اگر جایگاه و منزلت آن بزرگواران مانع حرکت ما در مسیر آنان بود، هیچ گاه ما را به راه خود فرا نمی خواندند.وی می افزاید: نکته دوم این است که شناخت معصومین(ع) از خلال گفتارها و رفتار و سیره آن بزرگواران امکانپذیر است و برای این کار باید حتماً شناخت جوانان را نسبت به ائمه(ع) افزایش دهیم. 
این استاد دانشگاه ادامه می دهد: ما معصومان را در حد بسیار محدود به جوانان شناسانده ایم در حالی که اگر زیبایی سیره و رفتار آنان را ارایه کنیم، دیگر لازم نیست بگوییم این زیبایی را دوست داشته باشید، چون خود به خود فطرتشان آنها را به سوی آن زیبایی جذب و در این مسیر هدایت خواهد نمود.

منبع: روزنامه قدس