فرق بخیل با شحیح چیست ؟
امام علی (ع) می‌فرمایند:بخیل کسی است که از انجام وظایف الهی و انسانی‌اش سر باز زند لذا بخل، قلمرویی به وسعت تمامی روح آدمی دارد و کلیه تنگ‌نظری‌ها و خست‌ها را در برمی‌گیرد.
بخیل کسی است که حاضر نیست از مال، علم و سایر نعمت‌های که خدا به او عطا کرده، در جایی که عقل و شرع آن را مطلوب می‌داند، انفاق کند و دیگران را از آن نعمت بهره‌مند سازد.
حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) می‌فرماید:"بخیل کسی است که از سلام کردن بخل بورزد" یعنی جایی که وظیفه‌اش تواضع است، تواضع نکند. امام صادق (ع) می‌فرماید "بخیل کسی است که مالی را از راه غیر حلال کسب کند و در راه غیر حلال و در جایی که حق تعالی جایز ندانسته، هزینه کند".
از امام حسن مجتبی (ع) سئوال شد که معنای بخل چیست؟حضرت فرمود:"بخل آن است که انسان خیال کند آن چه را (که در راه خدا، و جلب محبت دیگران) انفاق کرده و بخشیده، تلف شده است، و آن چه را که به دست آورده و خود نگه می‌دارد و فقط خود از آن بهره‌مند می‌شود (و دیگران را از آن بهره‌مند نمی‌سازد) شرف و بزرگی (و زرنگی) بپندارد".
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:" اَبُخَلُ الناس مَنْ بَخِل بما افترضَ اللّه علیه ؛ بخیل‌ترین مردم کسی است که نسبت به آن چه خداوند، واجب نموده، بخل ورزد.
خساست تنها در مسائل مادی خلاصه نشده و مباحث علمی و مطالعاتی را هم در بر می‌گیرد. برخی افراد نه تنها خیرشان به دیگری نمی‌رسد بلکه سایرین را هم از بخشش منع می‌کنند و در آیات قرآن هم به این افراد اشاره شده است
تقسیم بندی افراد بر اساس بخل و بخشش
انسان‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند :
افرادی که چه از نظر مادی و چه از لحاظ معنوی و علمی دست و دل باز بوده و از بخشش به دیگران دریغی ندارند ولی دسته دیگری هستند که در هر شرایطی از کمک و خیر رساندن به سایرین خودداری می‌کنند.
در نهایت افراد معتدل و میانه‌رو هستند که با در نظر گرفتن شرایط بخشش و یا در صورت لزوم امساک می‌کنند.
بخل در اسلام مردود دانسته شده عنوان کرد: خساست تنها در مسائل مادی خلاصه نشده و مباحث علمی و مطالعاتی را هم در بر می‌گیرد. برخی افراد نه تنها خیرشان به دیگری نمی‌رسد بلکه سایرین را هم از بخشش منع می‌کنند و در آیات قرآن هم به این افراد اشاره شده است.
نه خیلی دست خود را کاملاً باز بگذاریم و نه کامل بسته نگهدارید
آیه‌ای از قرآن کریم مبنی بر اینکه "نه خیلی دست خود را کاملاً باز بگذاریم و نه کامل بسته نگهدارید" ؛ در هنگام بخشش مال و قسمت کردن آن با سایرین باید خانواده خود را هم در نظر بگیریم و کاری نکنیم که آنها در سختی قرار گیرند، بلکه باید به آیات الهی توجه کرده و راه اعتدال را در پیش گیریم.
منطق اسلام منطق اعتدال و میانه‌روی بوده بنابراین بخیل کسی است که در وهله اول سوءظن به خدا دارد و فکر می‌کند که اگر امروز به دیگری کمک کند فردا روزی برای او نمی‌رسد که نوعی سوءظن نسبت به خالق هستی است. این در حالی است که وقتی ما شاخه‌های اضافی درختی را حرص می‌کنیم فرصتی است برای رشد شاخه‌های جوان تر. انسان هم با بخشش مال خود ثمرات بسیاری را از طرف خداوند شامل حال خود می‌کند.
مذمت بخل و خساست در کلام ائمه علیهم السلام
روایت داریم امام صادق علیه‌السلام یک شب دور خانه‌ی کعبه طواف می‌کرد و مرتب می‌گفت خدایا مرا از بخل نگهدار. «اللَّهُمَّ قِنِی شُحَّ نَفْسِی» [ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار/ مجلسی/ ج علیه السلام 0/ باب 13 صلی الله علیه وآله وسلم البخل ..... ص : 299]. خدایا مرا دچار به بخل نکن. یک نفر حضرت را دید گفت: چطور همه اش این دعا را می‌کنید؟ امام صادق فرمود: خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» [ الحشر/ 9 ]. اگر کسی از صفت بخل بیرون بیاید از اهل نجات و رستگاری است. پیامبرخدا صلی الله علیه وآله وسلم هر روز از شر حسد، کبر، غرور و بخل به خدا پناه می‌بردند. این مریضی‌ها از سرطان بدتر هستند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: جوان غرق در گناهی که بخل ندارد و سخاوتمند است «شَابٌّ سَخِیٌّ مُرَهَّقٌ فِی الذُّنُوبِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ شَیْخٍ عَابِدٍ بَخِیل»[ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار/ مجلسی/ ج علیه السلام 0/ باب 13 صلی الله علیه وآله وسلم البخل ..... ص : 299] برای من بهتر از آن پیرمردیست که ذکر و عبادت دارد ولی بخیل است. معمولا ما یک پیرمردی که پیشانیش پینه بسته و ذکر و دعا می‌گوید اما یک ذره هم بخل دارد می‌گوییم آدم خوبی است ولی امامان ما اصلاً این را دوست ندارند.
مرحوم بحرالعلوم در موقع جان دادن نگران بود. گفتند: آقا چرا ناراحت هستید؟ فرمود: من از مالم مضایقه نکردم ولی می‌ترسم از آبرویم انفاق نکرده باشم با آبرویم خیلی کارها می‌توانستم بکنم
دور ماندن آدم بخیل از رحمت الهی
«السَّخِیُّ قَرِیبٌ مِنَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ النَّاسِ قَرِیبٌ مِنَ الْجَنَّةِ بَعِیدٌ مِنَ النَّارِ وَ الْبَخِیلُ بَعِیدٌ مِنَ اللَّهِ بَعِیدٌ مِنَ النَّاسِ بَعِیدٌ مِنَ الْجَنَّةِ قَرِیبٌ مِنَ النَّارِ وَ الْجَاهِلُ السَّخِیُّ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ مِنَ الْعَابِدِ الْبَخِیل » [ إرشاد القلوب إلی الصواب/ شیخ حسن دیلمی/ ج 1/ الباب الثالث و الأربعون فی السخاء و الجود ..... ص : 13 صلی الله علیه وآله وسلم]. آدم بخیل از خدا و بهشت و مردم دور است. مردم آرزوی مرگ او را می‌کنند که بمیرد تا از دست او راحت بشوند. «السَّخِیُّ قَرِیبٌ مِنَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ النَّاسِ قَرِیبٌ مِنَ الْجَنَّةِ» . آدم با سخاوت به خدا و بهشت و مردم نزدیک است. خداوند گناهان آدم سخی را ذوب می‌گوید به بهشت ببریدش چون سخاوتمند بوده است.
بخل تنها در مادیات نیست !
بخل فقط مربوط به مال نمی‌شود یک بخش آن مال است در مواردی هم مربوط به آبروست. مثلاً خودم مال ندارم اما می‌توانم پیش یک عده ای واسطه بشوم و رو بزنم یک جهاز برای یک دختر درست بکنم.
مرحوم بحرالعلوم در موقع جان دادن نگران بود. گفتند: آقا چرا ناراحت هستید؟ فرمود: من از مالم مضایقه نکردم ولی می‌ترسم از آبرویم انفاق نکرده باشم با آبرویم خیلی کارها می‌توانستم بکنم.
تأثیر بخل در جامعه
افراد بخیل در روند جامعه هم اخلال ایجاد می‌کنند، زیرا اگر به نیازمندان و از کار افتادگان کمک‌های لازم نرسد؛ با آسیب‌های اجتماعی بسیاری مواجه خواهیم شد. بخل گاهی اوقات تنها جنبه تنگ‌نظری پیدا می‌کند به این معنا که او حتی نیاز مالی هم ندارد ولی با خود می‌گوید کسی به من کمک نکرد پس من هم سودی به دیگران نمی‌رسانم.
شح از بخل شدیدتر است. بخیل کسی است که در مورد آنچه دارد، بخل می‌ورزد ولی شحیح هم به آنچه در دست مردم است بخل می‌ورزد و هم به آنچه خود در اختیار دارد؛ تا آنجا که هر چه را در دست مردم می‌بیند آرزو می‌کند که آن را به چنگ آورد؛ از طریق حلال یا حرام، و هرگز به آنچه خداوند به او روزی داده قانع نیست
برای بخشش باید اول خانواده و اقوام نزدیک خود را در نظر داشته باشیم و به آنها کمک کنیم و در مرحله بعد به سایر کشورها توجه داشته باشد. برای مثال کشور سومالی که مردم آن روزهای سختی را می‌گذرانند و ما با انقاق هایمان می‌توانیم برکات خداوند را شامل حال خود سازیم.
شحیح کیست؟
رستگاری ؛ بازداشتن نفس از بخل و حرص
« والذین تبوءو الدار و الایمان من قبلهم یحبون من هاجر الیهم و لا یجدون فی صدورهم حاجه مما اوتوا و یؤثرون... (9/ حشر)
شح به معنای بخل توأم با حرص است؛ به طوری که به صورت عادت در آید. در حدیثی می‌خوانیم امام صادق به یکی از اصحاب خود فرمود: آیا می‌دانی شحیح کیست؟
او در جواب عرض کرد: منظور بخیل است. امام فرمود: شح از بخل شدیدتر است. بخیل کسی است که در مورد آنچه دارد، بخل می‌ورزد ولی شحیح هم به آنچه در دست مردم است بخل می‌ورزد و هم به آنچه خود در اختیار دارد؛ تا آنجا که هر چه را در دست مردم می‌بیند آرزو می‌کند که آن را به چنگ آورد؛ از طریق حلال یا حرام، و هرگز به آنچه خداوند به او روزی داده قانع نیست.
در حدیث دیگری می‌خوانیم: شح و ایمان در قلب مرد مسلمان جمع نمی‌شود؛ همان گونه که غبار راه خدا و دود جهنم درون یک انسان گرد نمی‌آید.
