آیا درست است که بعد از پیامبر(ص) همه مردم غیر از سه نفر مرتد شدند؟

در بعضی از روایات به این مطلب اشاره شده است:

«رَوَى الْکَشِّیُ‏عَنِ الْبَاقِرِ ع أَنَّهُ قَالَ ارْتَدَّ النَّاسُ إِلَّا ثَلاثَةَ نَفَرٍ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ؛[1] امام باقر(ع) می فرمایند همه مردم مرتد شدند جز سه نفر، سلمان و ابوذر و مقداد»

اما نکته ای که باید بدان توجه کرد، این است که معنای لغوی ارتداد با معنای اصطلاحی آن را خلط نکنیم. همین مضمون در روایت دیگری با تعبیر ذهبوا (رفتند) آمده است:
از حمران بن اعین که بامام باقر علیه السّلام گفتم: قربانت چه کم هستیم ما، اگر بر سر خوراک گوسفندى فراهم شویم آن را تمامى نخوریم، فرمود: عجب‏تر از این بتو باز نگویم: همه مهاجر و انصار رفتند جز (و با دست به سه اشاره کرد) من گفتم: قربانت حال عمار چونست؟ فرمود: خدا عمار را ابو یقظان را رحمت کند، بیعت کرد و شهید شد، با خود گفتم: چیزى از شهادت بهتر نیست، بمن نگریست و فرمود: شاید او را چون آن سه دانى، هیهات، هیهات.[2]

در قرآن نیز می بینیم که همین کلمه ارتداد برای معنایی در مورد حضرت موسی (ع) آمده است:
«قالَ ذلِکَ ما کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلى‏ آثارِهِما قَصَصاً؛[قصص/64] (موسى) گفت: «آن همان بود که ما مى ‏خواستیم!» سپس از همان راه بازگشتند، در حالى که پى‏ جویى مى ‏کردند.»

بنابراین معنای ارتداد، بازگشتن است. اگر این بازگشتن از اصل دین باشد، همان ارتدادی می شود که امروزه به اذهان متبادر است و احکام خاص خود را دارد، اما این ارتداد محل بحث، بازگشتن از عهد و پیمانی بوده که در غدیر خم و نظیر آن در مورد ولایت حضرت علی (ع) بسته بودند.
همه پذیرفته بودند که حضرت علی(ع) جانشین پیامبر(ص) است و او را بر خودشان اولی دانسته بودند، اما در صحنه عمل به پیمان خویش پشت کردند و در این امتحان الهی مردود شدند.

[1]. بحار الأنوار ، ج‏64، ص: 165.
[2]. بحار الأنوار ، ج‏64، ص: 164.