انواع کارهایی که صدقه محسوب میشوند

حدیثی زیبا از امام حسین(ع) اشاره می‌کنیم که فرمودند:

"بخشنده‏‌ترین مردم کسی است که به آن که چشم امید به او نبسته بخشش کند۱".

اما حال ببینم در کلام رسول خدا و ائمه(ع) چه کارهایی صدقه محسوب می‌شوند؟

 

پیامبر خدا(ص) در این باره می‌فرمایند: " بر هر مسلمانی است که هر روز صدقه بدهد. عرض شد: چه کسی توان این کار را دارد؟ حضرت فرمود: برداشتن چیزهای آسیب رسان از سر راه، صدقه‏ است؛ نشان دادن راه به دیگری، صدقه است، عیادت از بیمار، صدقه است، امر به معروف، صدقه است، نهی از منکر، صدقه است و جواب سلام را دادن، صدقه است ۲".

آن حضرت در جایی دیگر خودداری از بدی، را صدقه می‌دانند و می‌فرمایند: "هر کار نیکی، صدقه است۳".

پیامبر خدا(ص) همچنین فرمودند: "زبانت را نگهدار؛ زیرا این کار صدقه‏‌ای است که برای خودت می‏‌دهی۴".

امام صادق(ع) نیز در تشریح ویژگی صدقه‌ای که مورد رضایت خداوند است می‌فرمایند: "صدقه‏‌ای که خدا آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح میان مردم، هرگاه رابطه شان تیره شد و نزدیک کردن آنها به یکدیگر، هرگاه از هم دور شدند۵".

ایشان همچنین می‌فرمایند: "فهماندن سخن به ناشنوا، بی آن که از این کار به ستوه آیی، صدقه‏‌ای‏ گواراست۶".

-ایا صدقه فقط شامل پول میشود؟ایا خواندن ایت الکرسی به نیت سلامتی همه زائران ومسافران اسلام وهدیه کردن ثواب ان به روح اموات نیز مصداق صدقه میشود؟
2-ایا از نظر ارزش و ثواب بین صدقه مادی و معنوی تفاوتی هست؟

پاسخ: 

پرسش 1: انواع صدقات
1-آیا صدقه فقط شامل پول می شود؟

پاسخ: پرسشگر گرامی با سلام و تشکر از ارتباط شما با این مرکز. کلمه «صدقات» جمع صدقه است و چون قیدى در آن نیامده، به معناى مطلق انفاق هایى است که در راه خدا بشود (چه واجب و چه مستحبّ). صدقه موارد و مصداق های گوناگونی دارد و بخشش پول، یکی از موارد صدقه می باشد.

پرسش 2: آیا خواندن آیت الکرسی به نیت سلامتی مسافران و زائران اسلام و هدیه کردن ثواب ان به روح اموات نیز مصداق صدقه می باشد؟

پاسخ: صدقه، عبارت است از کمک بلاعوض در راه خدا (1) و خواندن آیت الکرسی به نیت سلامتی مسافران و زائران اسلام و هدیه کردن ثواب آن به روح اموات نیز مصداق صدقه می باشد؛ چون خواندن آیت الکرسی از بهترین خیر و نیکی ها است که در قرآن به آن سفارش شده است. در قرآن مجید آیات فراوانى در باره انفاق و صدقه و بخشش در راه خدا آمده است. همین امر سبب مى‏شد که در باره جزئیات از پیامبر - صلّى اللّه علیه و آله - سؤال کنند. «از تو ای پیامبر سؤال مى‏کنند چه چیز را انفاق کنند؟»؛ «یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ». (2) سپس مى‏افزاید: «بگو هر خیر و نیکى (و هر گونه سرمایه سودمند مادى و معنوى) که انفاق مى‏کنید براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه، باید باشد»؛ «قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ». (3) مسلماً ذکر این پنج طایفه به عنوان بیان مصداق هاى روشن است؛ وگرنه منحصر به آن ها نمى‏باشد. و در پایان آیه مى‏فرماید: «و هر کار خیرى انجام مى‏دهید، خداوند از آن آگاه است»؛ «وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ». (4) لزومى ندارد تظاهر کنید و مردم را از کار خویش آگاه سازید. چه بهتر که براى اخلاص بیش تر، انفاق هاى خود را پنهان سازید؛ زیرا کسى که پاداش مى‏دهد، از همه چیز با خبر است و کسى که جزا به دست او است، حساب همه نزد او است. جمله «وَ ما تَفْعَلُوا» معناى وسیعى دارد که تمام اعمال خیر را شامل مى‏شود. و جمله «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ» (آنچه از نیکی ها انفاق مى‏کنید) مى‏گوید: انفاق از هر موضوع خوبى مى‏تواند باشد و تمام نیکی ها را شامل مى‏شود؛ از اموال باشد یا خدمات، از موضوعات مادى باشد یا معنوى. پی نوشت ها: 1. آیت الله مکارم شیرازی، اسلام در یک نگاه، ص 298. 2. بقره (2)، آیه 215. 3. همان. 4. همان.

پرسش 3: آیا از نظر ارزش و ثواب بین صدقه مادی و معنوی تفاوتی هست؟

پاسخ: همان گونه که در پاسخ قبلی بیان شد، از نظر ارزش و ثواب، بین صدقه مادی و معنوی تفاوتی نیست.

از دیگر سنت های رسول خدا(ص) که در این روایت به آن اشاره شده صدقه دادن است. کمتر مستحبی است که به پایه صدقه دادن برسد و روایات بر استحباب این عمل دلالت دارند؛ حتی بر کسانی که خارج از مذهبند و حتی نسبت به حیوانات.

ابن سنان می گوید: "امام صادق(ع) فرمود: برای شیطان هیچ چیز از صدقه دادن مؤمن گران تر نیست. وصدقه قبل از آن که به دست بنده برسد، در دست پروردگار متعال قرار می گیرد."

همچنین آن حضرت فرمود:

"خدای متعال چیزی را خلق نکرد مگر آن که برای آن نگاهبانی است که آن را نگه می دارد، مگر صدقه که خدای متعال خودش آن را نگه می دارد و پدرم وقتی صدقه می داد، آن را در دست سائل قرار می داد، پس آن را از وی می گرفت و می بوسید و می بویید، سپس آن را به سائل بر می گرداند".

این مضمون در روایات دیگر هم وارد شده و شخص باید بداند که صدقه در دست چه کسی قرار می گیرد؛ لذا مبادا آزار و منتی بر آن واقع گردد و اگر خاضعانه آن را به سائل مؤمن برگرداند، نسبت به پروردگار خضوع کرده است؛ و خدا می داند این که امام باقر(ع) صدقه را از سائل بازپس می گرفت و می بوسید و می بویید، چه آرامش و سکونت خاطری پیدا می کرد. افسوس که این نویسنده غرق در هوای نفس از محبت اولیاء درکی نکرده و از جذبات چیزی نفهمیده است. خداوندا! تو خود ما را به نور هدایت دستگیری فرما و از این خواب سنگین بیدار کن!

همچنین امام صادق(ع) به نقل از رسول خدا(ص) فرمود: "زمین قیامت، آتش است مگر سایه مؤمن و جوار او که صدقه وی او را سایه انداخته و حفظ کرده است".

همچنین در روایت آمده است: "خدای متعال، صدقه را تربیت می کند، آن گونه که شما بچه شتر را تربیت می کنید و اگر شما نصف خرما صدقه دهید، خداوند آن را تربیت می کند و روز قیامت آن را به بنده می دهند، حتی اگر مثل کوه احد یا بزرگ تر از آن باشد".

هر کس صبح صدقه بدهد، از بلاهای آسمانی در آن روز مصون می ماند و اگر در اول شب صدقه دهد، از بلاهای آسمانی در آن شب در امان می ماند، و اگر کسی اهل بیت مسلمانی را کفایت نماید، گرسنگی شان را رفع نماید، بدن آنها را بپوشاند و آبروی آنها را حفظ کند از هفتاد حج برتر است.

منابع

۱- کشف الغمّه: ۲ / ۲۴۲ منتخب میزان الحکمة: ۱۲۲

۲- بحار الأنوار: ۷۵ / ۵۰ / ۴ منتخب میزان الحکمة: ۳۱۸

۳- الخصال: ۱۳۴ / ۱۴۵ منتخب میزان الحکمة: ۳۱۸

۴- الکافی: ۲ / ۱۱۴ / ۷ منتخب میزان الحکمة: ۳۱۸

۵- الکافی: ۲ / ۲۰۹ / ۱ منتخب میزان الحکمة: ۳۱۸

۶- بحار الأنوار: ۷۴ / ۳۸۸ / ۱ منتخب میزان الحکمة: