چهل حدیث اهل بیت (ع) در باره اعتدال

احادیث اعتدال در یک تقسیم بندی کلی به دو نوع تقسیم می شوند:
۱-احادیثی که به طور مستقیم به اعتدال و میانه روی پرداخته اند که در میان این اخبار ،برخی به دو ضد اعتدال یعنی افراط و تفریط هم اشاره کرده اند و برخی نه.
۲-روایاتی که گر چه از اعتدال ،نامی نبرده اند ولی ذمّ افراط و اسراف و یا تفریط و تقصیر – چه به صورت کلی و چه به صورت جزئی و مصداقی – پرداخته اند که نتیجه آن ، همان دعوت به اعتدال است.در این قسمت ،تنها چهل نور از نور گفته های روشنی بخش بخش پیشوایان دین که از احادیث دسته ی نخست به شمار می روند را آورده ایم.

 

نور گفته نخست : اعتدال ،حقیقت دوست داشتنی
رسول الله (ص) : بهترین امور،حد وسط و میانه و حالت اعتدال آنها است و باید دوست داشتنی ترین امور در نزد تو ،حد وسط و معتدل آنها در حق باشد.(مستدرک الوسائل،ج۸،ص۲۵۵)

نور گفته دوم: میانه روی،موجب اتحاد و انسجام امت
رسول الله (ص) : بر شما باد میانه روی و رعایت اعتدال.زیرا قوم و مردمی که میانه روی را پیشه خویش ساختند هیچگاه دچار تفرقه و جدایی نگردیدند.(فردوس الاخبار،ج۱،ص۳۸۷)

نور گفته سوم:سالک میانه رو
رسول الله (ص) : ای فرزند آدم ،کار نیک انجام ده و بدی را کنار بگذار،که اگر چنین کنی سالک و رونده ی معتدل و میانه رو هستی[و در نتیجه ،به مقصد می رسی].(نهج البلاغه،خطبه ۱۷۶)

نور گفته چهارم : اعتدال ،ادبی از جانب خدا
رسول الله (ص): همانا انسان مومنی که از جانب خدا،مودب به ادبی شده باشد،هنگامی که وسعت و گشایش برایش به وجود آید،میانه روی را رعایت کرده [و پای خویش را از حد و مرزاعتدال ،بیرون نمی نهد و طغیان نمی کند] و هنگامی که دچار سختی شود[نیز از حد و مرز اعتدال ،تجاوز نمی کندو به همان مقدار که دارد] اکتفا می نماید.(مستدرک الوسائل،ج۱۳،ص۵۲)

نور گفته پنجم : اعتدال در سخن
رسول الله (ص) : موسی (ع)،خضر(ع) را ملاقات کرد.موسی گفت : به من توصیه ای بفرما،گفت : ای خواستار دانش ،همانا گوینده کمتر از شنونده خسته می شود.پس هنگامی که سخن می گویی ،همنشینانت را خسته مکن .- تا این که گفت : – در گفتار،زیاده گو و پر سخن نباش. چرا که زیاده گویی ،دانشمندان را خوار و معایب کم مایگان را آشکار می سازد.ولکن بر تو باد به اعتدال و میانه روی که اعتدال از توفیق و استحکام انسان است.(منیه المرید،ص۴۷)

نور گفته ششم: میانه روی و سلامتی 
رسول الله (ص) : پرهیز[طبی،به جهت در امان ماندن از بیماری ها و سالم ماندن بدن] ،رعایت اعتدال است در همه چیز.(بحارالانوار،ج۶۲،ص۲۶۹)

نور گفته هفتم : میانه روی ،نجات بخش و رستگاری آفرین 
رسول الله (ص): سه چیز ،نجات بخش و رستگاری آفرین است.و [پیامبر] سومین را ذکر کرده ،فرمود: رعایت اعتدال در حال توانگری و تنگدستی.(وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۵۸)

نور گفته هشتم: میانه رو،بهره مند از روزی
رسول الله(ص): کسی که در زندگی میانه روی را رعایت نماید خداوند او را روزی می دهد و کسی که پا را از حد اعتدال بیرون گذارد و زیاده روی کند،خداوند او را محروم می سازد.(وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۵۹)

نور گفته نهم : راه اصلی ،طریق اعتدال
امیرالمومنین علی(ع):راست و چپ گمراهی است و جاده ی اصلی (راه حق) همان راه میانه است که قرآن و آثار نبوت آن را سفارش می کنند و سنت پیامبر (ص) نیز از همین راه میانه می گذرد و سرانجام،بازگشت همه به سوی راه اعتدال است[و همین جاده،ملاک سنجش اعمال همگان می باشد].(نهج البلاغه،خطبه۱۶)

نور گفته دهم : اهل بیت(ع)،تکیه گاه میانه
امیرالمومنین علی(ع) : ما تکیه گاه میانه و معتدلیم که تفریط کاران و عقب ماندگان به آن می پیوندند و افراط کاران و پیش تاختگان به آن باز می گردند.(نهج البلاغه،حکمت ۱۰۹)

نور گفته یازدهم : غیر معتدل،منفورترین شخص در نزد خدا
امیر المومنین علی (ع) : [حضرت امیر (ع) درباره اشخاصی که به جهت غرور و انحرافشان،خداوند آنها را به حال خودشان واگذاشته است می فرماید:] از منفورترین و مبغوض ترین افراد در نزد خدا کسی است که خداوند او را به حال خودش رها کرده است.پس او از راه اعتدال بیرون رفته و گمراه شده است.(نهج البلاغه،خطبه۱۷)

نور گفته دوازدهم : رابطه ی انحراف و عدم اعتدال
امیر المومنین علی (ع) : هر کس راه میانه را واگذارد به بیراهه و انحراف می افتد.(نهج البلاغه،نامه ۳۱)

نور گفته سیزدهم : اعتدال ،پوشش پرهیزکاران
امیر المومنین علی (ع) : پرهیزکاران در نیا دارای فضیلت های برترند…و پوشش آنان ،میانه روی و اعتدال است.(نهج البلاغه،خطبه۱۹۳معروف به خطبه همّام)

نور گفته چهاردهم : میانه گیری در دوستی و دشمنی نسبت به امیر المومنین(ع) 
امیر المومنین علی (ع) :درباره من دو گروه به هلاکت خواهند افتاد : یکی آن که محبت افراطی دارد و چنین علاقه ای او را به غیر حق می کشاند، و یکی هم دشمن تندرو که دشمنی افراطی او را به سوی غیر حق می برد. بهترین مردم درباره من،گروه میانه رو هستند،پس با آنان باشید.(نهج البلاغه،خطبه۱۲۷)

نور گفته پانزدهم : نکوهش مردم غیر معتدل 
امیر المومنین علی (ع) : [حضرت در نکوهش مردم کوفه می فرماید:] شما را چه می شود ؟ نه پوینده و اهل راه خیر و رشد هستید و نه به راه اعتدال و میانه روی هدایت گشته اید.(نهج البلاغه،خطبه ۱۱۹)

نور گفته شانزدهم : انسان معتدل ،آماده برای مقابله با دشواری ها 
امیر المومنین علی (ع) :آن کس که در هنگام دارایی و ناداری،میانه روی کند ، خود را برای رویارویی با ناملایمات و گرفتاری های سخت روزگار،آماده ساخته است.(غرر الحکم،ص۲۹۶)

نور گفته هفدهم : میانه رو،مصون از تباهی
امیر المومنین علی (ع) : کسی که حد میانه را رعایت کند هرگز به هلاکت نمی افتد.(بحارالانوار،ج۷۷،ص۲۱۴)

نور گفته هجدهم : اعتدال ،زاینده دارایی
امیر المومنین علی (ع) :میانه روی ،ثروت زا است و زیاده روی ،نابود کننده.(وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۵۸)

نور گفته نوزدهم : میانه روی در عبادت،آهسته و پیوسته
امام حسن مجتبی (ع) : چون هنگام وفات پدرم رسید،رو کرد به من و شروع به وصیت کردن نمود- تا انجا که فرمود – : در عبادت خود میانه رو باش و در عبادت به کاری که مداوم باشد و توانایی انجام آن را داری بپرداز.(مستدرک الوسائل،ج۱،ص۱۳۰)

نور گفته بیستم : میانه روی در زندگی
امام حسن مجتبی (ع) : چون هنگام وفات پدرم فرا رسید،رو کرد به من و شروع کرد به وصیت نمودن …و فرمود : پسر جانم،در زندگی خود میانه رو باش. ( بحار الانور ،ج۷۱،ص۲۱۴)

نور گفته بیست یکم : خدایا از اعتدال بهره مندم فرما 
امام زین العابدین (ع) : خداوندا بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا از راه و رسم میانه روی و اعتدال بهره مند ساز.(صحیفه سجادیه،دعای ۲۰)

نور گفته بیست و دوم : خدایا مرا با اعتدال استوار ساز 
امام زین العابدین (ع) : خداوندا،مرا از اسراف و زیاده روی بازدار و به بخشش و میانه روی استوار فرما . ( صحیفه سجادیه ،دعای ۳۰)

نور گفته بیست و سوم : اهل بیت ( ع) امت میانه
امام باقر (ع) : ما امت میانه هستیم.(بحار الانوار،ج۲۲،ص۴۴۱)

نور گفته بیست و چهارم : نیکی در میان دو بدی (۱) 
امام باقر(ع) به امام صادق (ع) فرمود : پسر جانم ، بر تو باد به خوبی میان دو بدی و گناه ،که آنها را از بین می برد. [امام صادق (ع)] می گوید: پدرجان،این چگونه است ؟ [امام باقر (ع) در پاسخ] فرمود : این همانند گفته خداوند است که می فرماید : نماز را با صدای بسیار بلند مخوان این بد است و زیاد آهسته مخوان که این هم بد است،بلکه بین این دو حالت،راه میانه و اعتدال را پیشه کن این خوب است. (بحار الانوار،ج۸۵،ص۷۲)

نور گفته بیست و پنجم : نیکی در میان دو بدی (۲)
امام باقر (ع) به امام صادق (ع) فرمود: پسر جانم ،بر تو باد به نیکی میان دو بدی ، که آن دو بدی را از بین می برد. امام صادق گفت : پدر جان این چگونه است ؟ امام باقر (ع) فرمودند: همان گونه که خداوند می فرمایند: و بندگان شایسته خدا کسانی هستند که چون انفاق نمایند،نه زیاده روی می کنند و نه کوتاهی و سختگیری بنابر این زیاده روی و سختگیری هر دو گناه و بد است و در بین این دو حالت میانه قرار دارد که خوب و نیکو است پس بر تو باد به آن نیکی میان دو بدی . (تفسیر نور الثقلین،ج۴،ص۲۷و۲۸)

نور گفته بیست و ششم : نامعتدل،بی بهره از خیر
امام باقر(ع) : نیکی و خیری در کسی که در زندگی خود میانه روی نمی کند وجود ندارد.چنین شخصی نه برای نیای خویش،سامانی فراهم می آورد و نه برای آخرتش.(تهذیب الاحکام،ج۷،ص۲۳۶)

نور گفته بیست هفتم : میانه روی در مصرف دارایی
امام صادق (ع) : مال و دارایی از آن خداوند است.آن را در نزد انسان ها به امانت می سپارد و به آنان اجازه داده است که با میانه روی از آن استفاده نمایند.(بحار الانوار،ج۷۹،ص۳۰۴)

نور گفته بیست هشتم : میانه روی محبوب خداوند و زیاده روی مبغوض خداوند 
امام صادق (ع) : خداوند عز و جل ،میانه روی و اعتدال را دوست دارد و زیاده روی و اسراف مورد خشم اوست حتی اگر این زیاده روی و اسراف تو در حد دور انداختن هسته خرمایی باشد که قابل استفاده است و نیز حتی اگر در حد دور ریختن زیادی آبی باشد که مقداری از آن را خورده ای .(خصال صدوق،باب الواحد،حدیث ۳۶)

نور گفته بیست و نهم : بهترین امت ،امت میانه 
از امام صادق (ع) نقل شده است که ایسان درباره کلام خداوند که می فرماید: شما بهترین امتی بودید که به سود انسان ها آفریده شدید،چرا که به معروف ،امر می کنید و از منکر ، نهی می نمایید فرمود : منظور از بهترین امت ، امتی است که دعوت ابراهیم برای آنها واجب شد ،پس آنها امتی هستند که خداوند در میان آنان و از میان آنان و به سوی آنان بر انگیخت و آنان امت میانه و معتدل هستند و بهترین مردمانی هستند که به سود انسان ها آفریده شدند.(سوره مبارکه آل عمران،آیه ۱۱۰- تفسیر نور الثقلین ،ج۱،ص۳۸۳-سوره بقره،آیه۱۹۵)

نور گفته سی ام : اهل اعتدال ،نیکو کاران محبوب پروردگار 
از امام صادق روایت شده است که فرمود: اگر شخصی تمام دارایی خود را در راهی از راه خدا ،انفاق نماید کار خوبی انجام نداده است.آیا خداوند نمی فرماید : خود را به دست خود ،به نابودی نیفکنید،و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.[اینجا نیکوکاران یعنی معتدلان]( سوره بقره،آیه۱۹۵-وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۵۸)

نور گفته سی و یکم : اعتدال در بیم و امید
امام صادق (ع) : اگر امید مومن و بیم او در دو کفه ترازو قرار گیرند و با هم سنجیده شوند در حالت تعادل و توازن قرار می گیرند.[و هیچ کدام بیش از دیگری نخواهد بود.یعنی انسان با ایمان نه در رجاء و امید و نه در نگرانی ،ترس و واهمه ،دچار افراط یا تفریط نمی شوند.] (تفسیر نور الثقلین،ج۱،ص۴۸۹)

نور گفته سی و دوم : اعتدال ،ویژگی مومن 
امام صادق (ع) : ویزگی انسان با ایمان این است که زیاده روی و اسراف نمی کند بلکه میانه روی را پیشه خود می سازد.(مجموعه الاخبار ،باب ۳۰،حدیث۱)

نور گفته سی و سوم : اعتدال ،سامان بخش کسب و کار 
ایوب بن حرمی گوید:شنیدم مردی به امام صادق (ع) عرض کرد : چنین شنیده ام که میانه روی و برنامه ریزی در زندگی ، نیمی از کسب و کار است.امام (ع) فرمود: چنین نیست،بلکه میانه روی و برنامه ریزی در زندگی ،همه کسب و کار است.(امالی شیخ طوسی،ج۲،ص۲۸۳)

نور گفته سی و چهارم : اعتدال ، باعث بی نیازی
عبید بن زراره نقل می کندکه امام صادق (ع) به او گفت : ای عبید،همانا اسراف و زیاده روی ،پدیدآورنده فقر ئ تنگدستی ،و میانه روی موجب بی نیازی است.(وسائل الشیعه ،ج۱۲،ص۴۱)

نور گفته سی و پنچم : عدم اعتدال و اجابت نشدن دعا 
قال ابو عبدالله (ع) : چهار کس هستند که دعایشان مستجاب نمی گردد.یکی از آنها کسی است که مالی داشته و آن مال را از بین برده است و می گوید : پروردگارا به من روزی ده،پس خداوند در جواب او می گوید: آیا تو را به اعتدال و میانه روی ،امر نکرده بودم ؟ ( وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۶۱)

نور گفته سی و ششم : اعتدال ،موجب بقای نعمت 
امام کاظم (ع) : کسی که میانه روی و قناعت را رعایت نماید،نعمت برایش ماندگار می شودو کسی که تبذیر و زیاده روی کند،نعمت از دست او می رود.(تحف العقول،ص۳۰۱)

نور گفته سی و هفتم : خردورزی و میانه روی 
امام کاظم (ع) در وصیت خود به هشام فرمود : یکی از لشکریان عقل،میانه روی است و یکی از لشکریان جهل و نادانی ،زیاده روی می باشد.(تحف العقول،ص۳۰۰)

نور گفته سی و هشتم : میانه روی و عدم فقر 
قال ابوالحسن (ع) : هیچ کس با میانه روی ،فقیر نشد.(وسائل الشیعه،ج۱۵،ص۲۵۹)

نور گفته سی و نهم : میانه روی موجب سلامتی 
قال الامام ابوالحسن(ع) : اگر مردم در خوردن میانه روی را رعایت می کردند حتما بدنی سالم داشتند.(محاسن،ج۲،ص۲۲۱)

نور گفته چهلم : بر تو باد رعایت اعتدال 
امام حسن عسکری (ع) به محمد بن حمزه نامه ای نوشته و او را به ثروت و بی نیازی مژده داد و به او فرمود : بر تو باد به میانه روی و پرهیز از زیاده روی زیرا که اسراف و زیاده روی از کارهای شیطانی است.(کشف الغمه،ج۲،۴۲۴)